bilgibitig

Dəniz boyları (qövümləri, tayfaları), təxminən m.ö 1208-1175-ci illərdə Yunan yarmadasında, Ege və ağ dəniz sahillərində, Anadoluda, Suriyada, Fenikə və Fələstində yerləşən şəhərləri istila edərək məhv edən, antiq Misrin içlərinə doğru irəliləmiş və günümüzə qədər hələdə kim olduqları bilinməyən gizləmli bir boydur. Türk qaynaqlarına görə isə bu gizəmli bir olay deyil. Türklərin bölgəyə gəlişi, bir çox xalqların buna görə yerdəyişmə etməsi və buna görə də başqa xalqlara yaşanan qarşıdurma nəticəsində yaranmış bir olaydır.

Antiq mənbələrdə dəniz boyu, dəniz xalqı deyə bir tanımlanan bir bəlgə yoxdur. Belə bir dəniz boyu və ya dəniz xalqı anlayışını 1881-ci ildə irəli sürən fıransız Misirbilicisi Gaston Maspero olmuşdur.

Dəniz boları adı veriləb bu gücün saldırıları Doğu Ağ dəniz sahilindəki mədəniyyətlərin, Hitit, Yunan və Minos uyğarlıqlarının ya tamam çökməsi ya da geriləməsinə nədən olmuşdur. Tunç çağı adı verilən bir dövrü qapadan bu istilanın qarşısında heç bir güc duramamışdır.

Yaxın doğunun qədim tarixinə aid qeyd olunmuş hər nə qədər yazılı bəlgə var idisə bu istila ilə birlikdə yox olduğu üçün dəniz boyları haqqında ayrıntılı heç bir bilgi qalmamışdır. Dəniz boyları adı verilən bu gücün istilaları haqqında olduğu düşünülən çox az bəlgələrdən biridə Ugarit kralının Alaşiya kralına yazdığı bir məktubdtur. Məktubda Ugarit kralı vəziyyəti belə təsvir etməkdədir: Budur düşmənlərin gəmiləri gəldilər, şəhirlərim (?) yandırıldı, ölkəmə kötü şeyler etdilər. Babam bütün əsgərlərimin və savaş arabalarımın (?) Hitit ölkəsində, bütün gəmilərimin də Likyada olduğunu bilmirmi? Ölkəm kəndi qədərinə tərk edilmiş vəziyyətdədir. Babam bunu bilsin, gələn yeddi düşmən gəmisi bizə büyük zərərlər vermişdir.

Bu gün istila etdikləri yerlərdəmi yerləşdilər ya gerimi döndülər? sualı hər kəsi düşündürməkdədir. Misir qaynaqlarında dəniz boları adı verilən boyların adı verilməkdədir. Adları verilmiş bu siyahı boyların tam sihahısı olub olmamsı bilinməməkdədir. Siyahıda adı keçən və bu istilada iştirak edən bütün digər boylara rəhbərlik edən Ekveş və Tyrrhenians ya da Tyrsenoi boylarının Türk əsilli boylar olduğu anlaşılmaqdadır. Beləki, Ekveş boyu Troya boyu və Tyrrhenians ya da Tyrsenoi boyu isə Etrüsklər boyudur.

1. Ekveş boyu
2. Tyrrhenians ya da Tyrsenoi boyu. Bu boy haqqında Strabonda bilgi verməkdədir.
3. Lukka boyu. Hitit qaynaqlarına görə Likya boyu.
4. Denyen boyu
5. Şerden boyu
6. Şekleş boyu
7. Şikalaya boyu
8. Şekeleş boyu. Günümüzdə Sicilya boylarından hansısa biri olması düşünülməkdədir.
9. Pelesetler boyu. Fələstine adı verilən və bu boylardan biri olan antik Fələstinlilər dışında bu bolardan günümüzdə heç bir iz yoxdur.
10. Turşa boyu

Bəzi tarixçilərə görə bu olay baş vermiş təbii fəlakət nəticəsində yaranmışdır. Təbii fəlakət bəzi xalqları yerlərindən çıxmağa zorlamış, yeni getdikləri yerlərdə isə başqa xalqlarla qarşıdurma yaşamağa məcbur olmuşlar. Ekrem Akurgal, Gustav Adolf Lehmann ve Fritz Schachermeyr, August Strobel, Nancy Sandars kimi tarixçilər isə bu olayın yaranmasını xalqların köçü ilə bağlasalarda, xalqlar nədən köç etmələri ilə ilgili kəsə bir söz deməmişlər.